Czym są wartości Unii Europejskiej?
Od czasu pełnoskalowego ataku Rosji na Ukrainę, osoby reprezentujące instytucje Unii Europejskiej, w tym przewodnicząca Parlamentu Europejskiego, Roberta Metsola, czy szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen powtarzają, że Ukrainki i Ukraińcy walczą i umierają za „wartości europejskie”[i]otwiera się w nowej karcie. Podczas przemówienia skierowanego do Parlamentu Europejskiego prezydent Volodymyr Zelensky pokreślił, że Unia Europejska i Ukraina podzielają te same wartości, zaś europejskie standardy i sposób życia wyznaczają rządy prawa[ii]otwiera się w nowej karcie. Potwierdził także, że dla narodu ukraińskiego to Europa (a nie Rosja) jest „domem”[iii]otwiera się w nowej karcie.
Gdyby jednak zapytać, przypadkową, spotkaną na ulicy osobę, czym są europejskie wartości, jak są zdefiniowane, w jakich dokumentach ich szukać, to czy uzyskalibyśmy podobnie jednoznaczną odpowiedź?
W Dniu Europy, ustanowionym dla upamiętnienia Deklaracji Schumana (a więc aktu założycielskiego europejskiej wspólnoty), warto się zastanowić, na jakich fundamentach zbudowano Unię Europejską i czym są owe „wartości europejskie”
Źródła: prawo i historia
Wartości Unii Europejskiej mają określone źródła prawne, opisuje je Artykuł 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE):
Główne wartości Unii
Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn[v]otwiera się w nowej karcie.
Oczywiście, wszystkie pojęcia, które wymienia Art. 2 TUE, odwołują się zarówno do tradycji prawnych, jak i historycznych, filozoficznych i społecznych, które funkcjonowały w państwach i społeczeństwach Unii Europejskiej na długo nim uchwalono Traktat o Unii Europejskiej. Art. 2 TUE odzwierciedla zobowiązania, zawarte w konstytucjach państw europejskich (w tym polskiej), a więc nie narzuca niczego, czego same państwa członkowskie wcześniej nie zadeklarowały.
Ważny w tym kontekście jest Motyw 35 wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 25 lipca 2018 r. w sprawie C-216/18 PPU[vi]otwiera się w nowej karcie, w którym podkreślono, że: Unia opiera się na zasadniczym założeniu, zgodnie z którym każde państwo członkowskie dzieli z wszystkimi innymi państwami członkowskimi – i przyjmuje, że państwa te dzielą z nim – szereg wspólnych wartości, na których opiera się Unia, jak sprecyzowano w art. 2 TUE. Założenie to oznacza (…), że wartości te będą uznawane i że zatem prawo Unii, które wprowadza je w życie, będzie przestrzegane…[vii]otwiera się w nowej karcie
Kluczowa jest zatem zasada zaufania między państwami, która opiera się na podzielanych przez państwa członkowskie wartościach. Innymi słowy, istotę Unii Europejskiej definiują zarówno przepisy prawa, jak i stojące za tymi przepisami normy, co podkreśla powyższe orzeczenie TSUE[viii]otwiera się w nowej karcie. Źródłem tych wartości, jak wskazuje preambuła TUE, jest kulturowe, religijne i humanistyczne dziedzictwo Europy, z którego wynikają powszechne wartości, stanowiące nienaruszalne i niezbywalne prawa człowieka, jak również wolność, demokracja, równość oraz państwo prawne[ix]otwiera się w nowej karcie.
